Vrouwen en oorlog, een egodocument van Stanley Greene

Robert Frank maakte in 1972 het sterk autobiografische The Lines of My Hands. Een overzichtswerk dat als fotoboek een zekere kwaliteit met zich meedroeg. Doorgaans beperkt de invalshoek van samenstellers zich echter tot een chronologisch overzicht van foto’s voorzien van een onderschrift met als gevolg dat de status van een veredeld portfolio nauwelijks wordt ontstegen. Het met talloze teksten doorspekte retrospectief In History (2008) waarin fotografe Susan Meiselas haar imposante oeuvre vanuit theoretische over documentaire fotografie beschouwt, is een voorbeeld van een andere geslaagde uitzondering. Hoewel minder theoretisch hoort Black Passport van de Amerikaanse fotograaf Stanley Greene (1949) enigszins thuis bij dit soort introspectieve fotoboeken waarin een omvangrijk oeuvre is opgenomen, maar dat de eenvoud van de gemiddelde monografie overstijgt. In het geval van Greene wordt dat oeuvre niet zozeer geplaatst in het discours van de documentaire fotografie, maar vormt zijn eigen leven de basis, wat een opvallend introspectief boek oplevert.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd Greene ‘ontdekt’ door de legendarische W. Eugene Smith die hem onder zijn hoede nam. Vervolgens werkte hij een tijd als nieuwsfotograaf om daarna een overstap te maken op de modefotografie. Zijn eerste boek, Somnambule (1990), waarin het Parijse nachtleven centraal staat, ademt de sfeer van Ed van der Elskens Love on the left bank (dat op het einde van Black Passport nog eens subtiel in beeld is gebracht). Aan de prille carrière wordt in Black Passport aandacht geschonken, maar de cruciale gedaantewisseling van Greene als fotograaf valt samen met de val van de Berlijnse muur. ‘All of a sudden there’s this, wow, new world’, aldus Greene. Vanaf dat moment richt hij zich grotendeels op het voormalige Oostblok en andere conflictsituaties in de wereld en resulteert in zeer sterke foto’s, die het grootste deel van Black Passport beslaan.

Uiteindelijk heeft Greene de meeste bekendheid verworven met fotoreportages uit Tsjetsjenië en Rusland. Die foto’s vormen al de basis voor Open Wound (2003) en het nog te verschijnen Chalk Lines (2010). Toch bevat Black Passport sterke series uit andere regio’s zoals Rwanda, de Verenigde Staten (Katrina), Rusland, Afghanistan, Irak en Darfur. De verschillende series krijgen extra lading door de herinneringen die Greene bij de foto’s ophaalt. De menselijke gevoelens die hij voor zijn onderwerp koestert en in het boek blootgeeft zorgen voor een nieuwe dimensie. De beschrijving bijvoorbeeld van de onmogelijke te beantwoorden gevoelens die hij koestert voor een mooie Tsjetsjeense guerrillastrijdster geeft de portretten van deze vrouw en haar kompanen extra lading. Zeker wanneer de voorafgaande scènes waarin talloze vrouwen opgevoerd werden in ogenschouw worden genomen.

Black Passport is opgebouwd uit chronologisch geordende 26 scènes. De talloze, in opdracht gemaakte series, worden onderbroken door zeer persoonlijke series, bestaand uit privé-foto’s waarin vrouwen en vriendinnen een prominente rol spelen. Het is de paradox tussen die twee werelden waaraan het boek zowel spanning als vaart ontleent. De scènes worden voorafgegaan door korte transcripties die samensteller Teun van der Heijden selecteerde uit de urenlange gesprekken met de fotograaf. Zodoende verwordt het boek tot een monoloog waarin tekst en beeld elkaar naadloos aanvullen. De vaart die in het boek zit wordt naast de zorgvuldige samenstelling veroorzaakt doordat Greene zich bedient van verschillende fotografische stijlmiddelen. Daardoor onderscheiden de verschillende scènes zich en volgen elkaar op frisse wijze op, hoe onfris de inhoud ervan ook moge zijn.

Van der Heijden beschrijft in het nawoord dat hij oorspronkelijk speelde met het idee de schoonheid van de modefotografie te laten contrasteren met oorlogsellende. De uiteindelijke keuze voor een biografisch beeldverhaal, waarin Greene de hoofdrol speelt is gelukkig een juiste, maar zal niet door iedereen worden gewaardeerd. Van der Heijden vermoedt dat wellicht enige fantasie in de verhalen zal zijn gekropen. Toch blijft hij van mening door de lange gesprekken tot een kern van waarheid te zijn gekomen, de ‘waarheid’ die overigens besloten ligt in de foto’s. Ondanks het gegeven dat gepoogd is zowel glorificatie van Greene als de clichés rondom oorlogsfotografie te vermijden, hangt over het boek nog steeds een onuitroeibare zweem van avontuur. Hoewel Greene onmenselijke taferelen vastlegde en expliciet waarschuwt dat oorlogsfotografie littekens achterlaat, blijft er toch nog altijd een onontkoombare aantrekkingskracht vanuit gaan. Hoe ellendig de onderwerpen zijn die Greene fotografeerde, zijn leven leest als een spannend verhaal. Daarmee sluit Black Passport wat inhoud betreft aan op autobiografieën zoals die van Robert Capa (Slightly out of focus) en Don McCullin (Unreasonable Behaviour) waarin de paradoxale levenswijze van de oorlogsfotograaf centraal staat. Tot nu toe is Black Passport, mede door de vorm en het ontwerp, visueel het meest indrukwekkend en als fotoboek bevat het de juiste variatie wat geleid heeft tot zeer geslaagde autobiografische monografie.

Black Passport (2009)
fotografie: Stanley Greene
samenstelling: Teun van der Heijden
teksten: Stanley Greene en Teun van der Heijden
uitgever: Schilt Publishers
paperback
17×22, cm
288 pagina’s met ongeveer 200 foto’s
ISBN: 9789053306703
prijs: € 45

fragments.nl
www.noorimages.com/index.php?id=stanleygreene (link Greene Noor)
www.youtube.com/watch?v=9_qiEEe-SxM (link naar presentatie boek)

Bestel bij bol.com:

Black Passport
Black Passport
Greene, S.