Dertig, veertig, vijftig jaar terug heeft hij duizenden popartiesten gefotografeerd. En dat terwijl Van der Stam niet zo veel ophad met die muziek. Voor boek en tentoonstelling Yesterday is er een ruime selectie uit zijn archief samengesteld.
De opening van de tentoonstelling, afgelopen vrijdag in het Stedelijk Museum in Alkmaar was een mediumevent. De directrice sprak, de auteurs lazen stukjes uit het boek voor en The Bintangs traden op. Maar niemand vertelde iets over de fotograaf of zijn assistenten. In de publicatie Yesterday staan vooral persoonlijke herinneringen van de drie uitgenodigde auteurs. Aan Van der Stam is slecht een beknopte biografische schets van twee pagina’s gewijd.
Wie was die Nico van der Stam (Rotterdam 1925 – Amsterdam 2000), de fotograaf die zo’n 300.000 dia’s en negatieven achterliet? In Fotografie in Nederland 1940-1970 wordt hij niet genoemd en ook in Dutch Eyes is er geen verwijzing te vinden. Uit het register van 50 jaar fotografie GKf blijkt dat hij lid is geweest, maar er is geen foto van hem uitgekozen. In het op initiatief van Paul Huf en Govert de Roos tot stand gekomen overzicht van hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20ste eeuw Het beslissende beeld, staat een straatfoto van Van der Stam, gemaakt in 1956.
Nico van der Stam was als fotograaf autodidact. Eigenlijk wilde hij varen, maar hij kwam niet door de keuring van de rederij. In zijn vrije tijd begon hij voor een verzekeraar beschadigde schepen te fotograferen. Op uitnodiging van concertorganisator Lou van Rees maakte hij opnamen van jazzartiesten die in Amsterdam optraden. Van der Stam opende een studio in de Van Eeghenstraat en had al vroeg assistenten in dienst die hem hielpen aan de plotseling groeiende vraag naar popfoto’s te voldoen. Twee van hen zouden later zelf bekende fotografen worden. Claude Vanheye, van 1967 tot 1969 bij Van der Stam in dienst, en Govert de Roos, assistent van 1969 tot 1972, konden tijdens de opening meerdere foto’s aanwijzen die zij hadden gemaakt.
Een hele generatie kent het werk van fotobureau Van der Stam. In de jaren zestig en zeventig leverde hij talloze foto’s aan publicaties als Muziek Expres en de Rijam-schoolagenda, die in immense oplagen over de toonbank gingen. Daarnaast stonden zijn foto’s in andere muziekbladen, omroepgidsen en kranten als het Algemeen Dagblad en Het Parool. We kunnen er gevoegelijk van uitgaan dat zijn muziekfoto’s deel uit maken van het collectieve geheugen van de ‘babyboom-generatie’, de meisjes en jongens die in de jaren vijftig en zestig de popmuziek ontdekten. Die popmuziek, de optredens en de platen van steeds meer groepen en solisten, groeiden uit tot een cultuurverschijnsel dat op veel jonge levens een enorme invloed kreeg. En waarschijnlijk één van de belangrijkste symbolen van het fenomeen ‘generatiekloof’ zou worden.
Wanneer je de fraai vormgegeven tentoonstelling binnenwandelt valt op (nadat een onvermijdelijk déjà vu is verwerkt) hoe keurig die vaak nog zo jonge dames en heren op de foto staan. Okay, veel van hen hebben tamelijk lang haar, maar ze zitten goed in de kleren en ogen fris. Geen van hen lijkt onder invloed van de drugs of de drank en alleen Jan Akkerman en zijn vriendin drinken een biertje, maar gewoon netjes uit een glas. Enkele foto’s van Amerikaanse artiesten als Sly Stone en Country Joe and The Fish en een afstandelijke opname van de rel bij het optreden van The Stones roepen een vermoeden op dat rockmuziek ook duistere krachten konden aanspreken, maar die beelden zijn zeldzaam.
Door het boek en de tentoonstelling kunnen de fans van weleer zich onderdompelen in zoete herinneringen. In het museum zijn 120 ’tracks’ van de geëxposeerde artiesten te beluisteren. Daarnaast wordt de documentaire over het legendarische popfestival ‘Kralingen’ vertoond.
In het boek is een ruime selectie foto’s van beroemde, bekende en onbekende artiesten opgenomen. De lezer zal herkenbare momenten vinden in de teksten van Roel Bentz van den Berg, Sjoerd Kuyper en Thomas Verbogt. Zij blijken alledrie een intieme band hebben met het medium rockmuziek te hebben. Meestal gaat het over hun persoonlijke ervaringen (het hoofdstuk van Kuyper heet: ‘Hoe de popmuziek in mijn leven kwam’), soms over de afgebeelde artiesten, maar niet zozeer over het fenomeen popfotografie. Terugkijkend blijkt Nico van der Stam in Nederland (samen met Rob Bosboom) één van de belangrijkste pioniers van dat genre te zijn geweest.
Han Schoonhoven
De tentoonstelling Yesterday is tot 25 maart te zien in Stedelijk Museum Alkmaar, Canadaplein 1 in Alkmaar.
Herkomst beelden en research: Maria Austria Instituut
Vormgeving tentoonstelling: Barends en Pijnappel
Samenstelling: AnneMarie Feld, Stedelijk Museum Alkmaar
Volgen jaar september is de expositie te zien in Coda Apeldoorn
Boek
fotografie: fotobureau Nico van der Stam
teksten: Roel Bentz van den Berg, Sjoerd Kuyper, Thomas Verbogt en Adriaan Elligens
beeldredactie en vormgeving: Barends en Pijnappel
gebonden, 390 pagina’s, 200 foto’s in kleur en zwart-wit
uitgeverij: Voetnoot
prijs: 25 euro
• Voor meer informatie en beelden van en uit de tentoonstelling, zie: www.stedelijkmuseumalkmaar.nl