Tot eind februari biedt het Nederlands Fotomuseum in haar grote zaal ruimte aan de tentoonstelling Questioning History. De expositie bestaat uit zeven video’s, drie installaties, een gegalvaniseerd kleinplastiek en zes fotoseries danwel -werken. Vorm en inhoud van deze presentatie roepen enkele fundamentele vragen op, maar mijns inziens niet per definitie over de principiële onbetrouwbaarheid van de geschiedschrijving.
De eerste vraag die zich aandient is of ons nationale fotomuseum de meest geschikte plaats is voor een tentoonstelling, waarin bewegend beeld en geluid nadrukkelijk concurreert met foto’s. Het Nederlands Fotomuseum kan met rede ook vertegenwoordigers uit andere kunstdisciplines dan de fotografie presenteren. Maar deze tentoonstelling is wat mij betreft uit balans. Wanneer je bijvoorbeeld de looptijd van de verschillende video’s bij elkaar optelt kom je uit op ruim drie uur.
Bij de entree van de expositie is het gelijk raak. De bezoeker wordt geacht onder de trap plaats te nemen en gedurende zestig minuten een interview te bekijken en te beluisteren. Het betreft een gesprek dat de kunstenaar Michael Blum voerde met een Rotterdamse helderziende. Het werk heet Physics VII en maakt deel uit van een serie films waarin helderzienden vertellen over het verleden van bepaalde locaties, in dit geval van gebouw Las Palmas. Helaas spreekt de betreffende paragnost een soort -voor mij onverstaanbaar- steenkolenengels en is het werk niet ondertiteld.
In Blum’s grote projectie Three Failures, waarvan de soundtrack de halve tentoonstelling domineert, zien we een man met zonnebril en bontmuts door enkele non-descripte buitenwijken wandelen. Hij legt ons nog maar eens uit dat a. het communisme niet werkt, b. de sociaal-democratie niet werkt en c. het kapitalisme niet werkt. Dat van het niet-werkende communisme wisten we volgens mij al sinds 1989 en sommigen hadden al ver daarvoor een zeker vermoeden. Met betrekking tot het kapitalisme zou ik willen voorstellen er even een willekeurige krant bij te pakken. De (Zweedse) sociaal-democratie werkt in de optiek van Michael Blum niet omdat Zweedse flatbewoners steeds ruzie maken over het gebruik van de gemeenschappelijke wasmachine. Die laatste vaststelling is wel weer erg slim, want roept twijfels op over de betrouwbaarheid van geschiedschrijving en past daarmee uitstekend in het concept van deze tentoonstelling.
In de video Make Down maakt de Amerikaanse kunstenaar Dennis Adams gebruik van 96 uitgeprinte filmstills die afkomstig zijn uit een Franse film uit 1966 over de onafhankelijksheidsoorlog in Algerije. Met die 96 papiertjes veegt hij camouflage-schmink van zijn gezicht. ‘Het werk roept historische gebeurtenissen in herinnering, die hun betekenis nog niet hebben verloren’, lezen we in het begeleidende fact sheet. Hier begin ik ernstig aan mijzelf te twijfelen, want bij mij wil die herinnering maar niet komen en ook vraag ik me af of je de onbetrouwbaarheid van geldende historische opvattingen nu te lijf moet gaan met een dergelijk slappe kunstvideo. Door de film van Roy Villevoye en Jan Dietvorst wandelt gelukkig een tamelijk authentieke mens. Enigszins gelaten vertelt hij uitgebreid over zijn obsessie met de Eerste Wereldoorlog, terwijl hij de verroeste overblijfselen ervan uit een Frans weiland plukt. Dan sta ik opeens oog in oog met het langzaam draaiende gegalvaniseerde kleinplastiek (Arnoud Holleman, zonder titel (Onkenhout), 2008). In het fact sheet lees ik: ‘Door bij dit werk een pamflettistische tekst te presenteren komen tal van verwijzingen, dwarsverbanden, herinterpretaties en gelaagdheden aan de orde, die allerlei mogelijke nieuwe betekenissen en interpretaties over de bestaande heen leggen.’ Ik kijk nog eens en zie een zilverkleurige Dik Trom verkeerdom op een zilverkleurige bokkende ezel zitten.
Ik begin een beetje hoofdpijn te krijgen maar kom even tot rust bij de bezonken fotoserie van opmerkelijke historische bronnen die Gert Jan Kocken documenteerde. Maar helaas, daar begint Blum weer aan zijn voettocht door de straten van Riga (het falen van het communisme), Malmö (het falen van de sociaal-democratie) en New York (het falen van het kapitalisme). Ik besluit zijn voorbeeld te volgen en ook aan de wandel te gaan. In de frisse Rotterdamse buitenlucht moet ik concluderen dat geen grip heb gekregen op het bindende concept van de samensteller, gastcurator Frank van der Stok. Er blijken talloze manieren te zijn om commentaar te leveren op de geschiedenis en de beschrijving ervan, maar de urgentie en vooral de samenhang van de hier getoonde projecten wil zich in mijn hoofd niet manifesteren.
Questioning History
tot en met 22 februari
in het Nederlands Fotomuseum
Wilhelminakade 332 in Rotterdam